Διαδίκτυο και εθισμός
Ή, πώς οι οθόνες, μεταμορφώνουν παιδιά, εφήβους ακόμη και ενήλικες…σε «ψηφιακούς» παθολογικούς χρήστες…
Ποια είναι η κατάσταση
Ο εθισμός στο διαδίκτυο αναφέρεται στην ανεξέλεγκτη και επιβλαβή χρήση των ηλεκτρονικών μέσων.
Οι πιο ευάλωτες ομάδες για την ανάπτυξη παθολογικής χρήσης, είναι οι έφηβοι και οι φοιτητές, καθώς στις ηλικίες 16–24 ετών παρουσιάζεται το υψηλότερο ποσοστό χρήσης (Öztürk et al., 2007).
Επίσης βάσει της ΕΛΣΤΑΤ, το 2018 το 79% των ερωτηθέντων ηλικίας μεταξύ 18-44χρ., αφήνουν το κινητό από το χέρι τους, μόλις 2 ώρες από όσες ώρες είναι ξύπνιοι!
Πιο συγκεκριμένα, οι οικογενειακές συγκρούσεις για τις ψηφιακές ολονυχτίες των παιδιών πληθαίνουν, καθώς όλο και περισσότεροι έφηβοι αλλά ακόμη και παιδιά δημοτικού, κοιμούνται με το κινητό τους στο μαξιλάρι, βλέποντας βίντεο. Έρευνες έχουν δείξει ότι η παθολογική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου συσχετίζεται με μία σειρά ψυχοκοινωνικών και ιατρικών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, η αϋπνία, η απομόνωση από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και η παραμέληση βασικών βιολογικών αναγκών, όπως η κανονικότητα στη διατροφή (Young, 2008).
Η τηλεόραση, τα DVD, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα smartphones, τα Xboxes και το internet, έχουν μετατρέψει τα περισσότερα σπίτια, σε χώρους ηλεκτρονικής διασκέδασης και πληροφόρησης.
Eπίσης δεν είναι ασυνήθης δυστυχώς πλέον, η εικόνα, οι γονείς να «θέλουν επιτέλους να βρουν λίγο την ησυχία τους» οπότε να «παραπέμπουν» τα προνήπιά τους στην «ηλεκτρονική babysitter», κι εκείνα, να κοιτούν εκστασιασμένα με ορθάνοιχτα μάτια στο iPad. Αργότερα στα χρόνια, έντρομοι, αντιλαμβάνονται ότι το κάποτε υγιές, χαρούμενο παιδάκι τους, έχει εθιστεί τόσο στα ηλεκτρονικά, που έχει μεταλλαχτεί σε έναν κατατονικό, ναρκωμένο άνθρωπο. Αυτός είναι και ο λόγος που οι γονείς που είναι περισσότερο προσεκτικοί με την τεχνολογία είναι οι σχεδιαστές τεχνολογίας και οι μηχανικοί.
Βλέπουμε τις επιθετικές εκρήξεις θυμού των παιδιών, όταν απομακρύνουμε τις ηλεκτρονικές συσκευές, καθώς και την ελλιπή ικανότητα συγκέντρωσης, όταν τα παιδιά παύουν να δέχονται ερεθίσματα από τον κυβερνοχώρο.
Ακόμα χειρότερα: βλέπουμε παιδιά να βαριούνται, να είναι απαθή και αδιάφορα όταν δεν απασχολούνται με το κινητό τους ή το διαδίκτυο.
Πότε όμως μιλούμε για εθισμό στο διαδίκτυο;
Θα πρέπει να παρατηρήσουμε τις ακόλουθες ενδείξεις για εύλογο χρονικό διάστημα:
Ψυχολογικά συμπτώματα:
Αίσθηση ευφορίας όση ώρα βρισκόμαστε στον υπολογιστή
Είμαστε ανίκανοι να σταματήσουμε τη δραστηριότητα
Αναζητούμε όλο και περισσότερο χρόνο στον υπολογιστή
Παραμελούμε οικογένεια και φίλους, αλλάζουμε συνήθειές μας και μειώνουμε τις κοινωνικές επαφές
Νιώθουμε κενοί και εκνευρισμένοι όταν δε βρισκόμαστε στον υπολογιστή
Λέμε ψέματα στην οικογένεια και τους φίλους μας για τις δραστηριότητές μας
Αντιμετωπίζουμε προβλήματα με τη δουλειά και το σχολείο
Παραμελούμε την προσωπική μας υγιεινή
Σωματικά συμπτώματα:
Διατροφικές διαταραχές
Διαταραχές του ύπνου και αλλαγή των συνηθειών ύπνου
Μυοσκελετικές παθήσεις (πχ σκολίωση)
Μειωμένη αθλητική δραστηριότητα
Ξηρά μάτια-μυωπία
Ημικρανίες
Παραμέληση προσωπικής υγιεινής
Μην ξεχνάμε ότι το διαδίκτυο είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, που για να το χρησιμοποιήσουμε σωστά, πρέπει να ακολουθούμε τις οδηγίες χρήσης. Μερικές σημαντικές σελίδες που μπορούν να βοηθήσουν στην πληρέστερη ενημέρωση και ορθή χρήση του είναι Saferinternet.gr / Safeline.gr και η γραμμή βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ.
Τα αίτια του φαινόμενου κατάχρησης του Διαδικτύου
Κάποια από τα ΑΙΤΙΑ, και τους ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟΥΣ + ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ
η ανάγκη μετριασμού δυσάρεστων συναισθημάτων της καθημερινότητας (δυνατότητα να διαφύγει από συναισθηματικές δυσκολίες, προβληματικές καταστάσεις και κακουχίες στην προσωπική του ζωή)
η έλλειψη επικοινωνίας στην οικογένεια
η απουσία εφαρμογής ορίων μέσα στην οικογένεια
έλλειψη πίστης στον εαυτό, χαμηλή αυτό-εκτίμηση,
κοινωνική απομόνωση και έλλειψη κοινωνικών σχέσεων και υποστηρικτικού πλαισίου,
έλλειψη ανοχής στη ματαίωση
οδηγούν ένα μέρος των παιδιών ή και ενηλίκων στην δυσπροσαρμοστική χρήση του διαδικτύου και στο να κλειστούν στον ψηφιακό κόσμο.
Γι’ αυτό βλέπουν το Διαδίκτυο ως μέσο καταφυγής, όπου μπορούν να κινηθούν σε ένα περιβάλλον που μοιάζει λιγότερο απειλητικό από την πραγματική ζωή. Στην εικονική πραγματικότητα του διαδικτύου μπορούν με λίγη προσπάθεια και εκ του ασφαλούς, να κάνουν νέους φίλους χωρίς να χρειάζεται να εκτεθούν με τη φυσική τους παρουσία, όπως συμβαίνει στην πραγματική ζωή.
Επίσης η 24ωρη εύκολη, δωρεάν, απεριόριστη, ανώνυμη και ποικιλόμορφη πρόσβαση σε απεριόριστα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, η οποία μπορεί να διευκολύνει κάποιον στην απόκτηση περισσότερου ελέγχου στο πώς παρουσιάζει τον εαυτό του.
Το παιδί που ασχολείται με δημιουργικές δραστηριότητες και επικοινωνεί με την οικογένειά του έχει λιγότερες πιθανότητες να ξεφύγει στον ψηφιακό κόσμο φαντασίας.
Το τι μαθαίνουν τα παιδιά, εξαρτάται από το τι παρακολουθούν. Ο Edward Murrow είπε ότι η τεχνολογία μπορεί να εκπαιδεύσει και να εμπνεύσει, αναπτύσσει την περιέργεια στα παιδιά, ανοίγει ένα παράθυρο σε μακρινούς κόσμους, τα ταξιδεύει στο φεγγάρι ή στο βυθό της θάλασσας. στο βαθμό που οι άνθρωποι έχουν αποφασίσει να τη χρησιμοποιήσουν προς αυτή την κατεύθυνση και αυτόν το σκοπό. Αλλιώς είναι απλά φώτα και καλώδια μέσα σε ένα κουτί.
Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι «μια ουγκιά πρόληψης, αξίζει όσο μια λίβρα θεραπείας» και σε ό,τι αφορά στον εθισμό στην τεχνολογία.
Πώς προστατεύουμε τα παιδιά από το να ξεπεράσουν το όριο; Δεν είναι εύκολο. Ωστόσο:
Το κλειδί είναι να αποτρέψετε νωρίς, από τα 3-4χρόνια τους τα παιδιά, να «κολλήσουν» σε οθόνες. Αυτό σημαίνει Lego αντί για Playstation, βιβλία αντί για iPads, φύση και άθληση αντί για τηλεόραση.
Nα κάνετε ειλικρινείς συζητήσεις με το παιδί σας σχετικά με το γιατί του περιορίζετε την πρόσβασή του σε οθόνες.
Να τρώτε φαγητό με τα παιδιά σας χωρίς ηλεκτρονικές συσκευές στο τραπέζι – ακριβώς όπως ο Steve Jobs καθόταν στο τραπέζι με τα παιδιά του, χωρίς τεχνολογία.
Η υγιής ανάπτυξη των παιδιών περιλαμβάνει ενεργή ακρόαση και επικοινωνία, δημιουργικό παιχνίδι με όσο το δυνατόν πιο απλά παιχνίδια που είναι ακριβώς αυτά που εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών και επαφή με τον αληθινό, φυσικό κόσμο.
Τί πρέπει να κάνουν οι γονείς για να αποτρέψουν την εξάρτηση του παιδιού τους από το διαδίκτυο;
Να ενημερώνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία για το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο.
Να μην αντιμετωπίζουν τον υπολογιστή ως ένα μέσο που θα τους βοηθήσει να κρατάνε τα παιδιά απασχολημένα για να μη τους ενοχλούν
Να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στα παιδιά και στους εφήβους μιλώντας για τις χαρές που έχει η ζωή και για κάθε καλό που τους συνέβη στην κάθε μέρα τους
Να σκεφτούν και τη δική τους διαδικτυακή συμπεριφορά και εν γένει συνέπεια των λεγομένων τους σε σχέση με συμπεριφορά, καθώς αποτελούν τα κατεξοχήν πρότυπα για τα παιδιά και τους εφήβους. Ως γνωστόν οι πράξεις τους μετρούν περισσότερο από τα λόγια τους!
Να μη χρησιμοποιούν τον υπολογιστή και το Διαδίκτυο ως επιβράβευση ή ως τιμωρία
Καθορίστε τον χρόνο παρακολούθησης, ώστε να μην ξεπερνά για παιδιά 3 – 5 ετών την μισή ώρα, για παιδιά 6-9 ετών την μία ώρα και για παιδιά 10 -13 ετών την μιάμιση ώρα ποιοτικού προγράμματος ή βιντεοπαιχνιδιού την ημέρα. Με αυτόν τον τρόπο παρέχετε τη δυνατότητα στο παιδί να ασχοληθεί και με άλλες εποικοδομητικές δραστηριότητες.
Αποφύγετε να τοποθετείτε τηλεοράσεις ή ηλεκτρονικούς υπολογιστές στα παιδικά δωμάτια. Είναι προτιμότερο να τα τοποθετείτε σε ένα κοινόχρηστο χώρο, όπου θα μπορείτε και να έχετε έλεγχο της χρήσης τους.
Κλείστε την τηλεόραση ή διακόψτε ένα βιντεοπαιχνίδι αν το κρίνετε ακατάλληλο. Σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να εξηγήσετε επαρκώς στο παιδί τον λόγο που το κάνετε.
Σημαντικός είναι και ο ρόλος οικογένειας με προώθηση υγιών διαπροσωπικών και γονεϊκών σχέσεων από την παιδική ηλικία – όπου χτίζονται τα θεμέλια της προσωπικότητας του παιδιού και ενήλικα αργότερα και εγγράφεται στο ασυνείδητο το κλίμα στην οικογένεια. Τέλος η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών στην εφηβεία συμβάλλει καταλυτικά στην οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησής τους.
Επίσης, συνιστάται,
η ήρεμη και μη επικριτική προσέγγιση του «εξαρτημένου» παιδιού από τον γονέα,
η δημιουργία καλών σχέσεων μεταξύ γονέα και παιδιού κι ενός αμφίδρομου διαύλου ζεστής επικοινωνίας, έκδηλης τρυφερότητας και χαρούμενης όσο και αισιόδοξης ατμόσφαιρας στην οικογένεια που θα μεταδίδεται από τους γονείς και τη στάση τους στη ζωή, με ταυτόχρονη τήρηση σταθερών και απαρέγκλιτων ορίων.
Επομένως, σύμφωνα με τους Siomos et al. έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη καθώς και στην εκπαίδευση στον έλεγχο της δαπάνης χρόνου στο διαδίκτυο, μιας και ο στόχος κάθε θεραπευτικής παρέμβασης θα πρέπει να είναι η ελεγχόμενη χρήση του διαδικτύου και η αποκόμιση των θετικών που απορρέουν από τη χρήση και όχι η πλήρης απόχη από αυτό.
Πράγματι το ερώτημα φαίνεται να είναι, πώς οι «έξυπνες» αυτές συσκευές, μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία των σχολείων διατύπωσε ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) Ναπολέων Μαραβέγιας.
Orzack MH, Voluse AC, Wolf W, Hennen D. An ongoing study of group treatment for men involved in problematic Internet-enabled sexual behavior. Cyberpsychol Behav, 2006; 9: 348–360.
Psychology.now
Φλώρος Γ. Περιγραφή της πρώτης σταθμισμένης κλίμακας μέτρησης του εθισμού εφήβων στους H/Y στην Ελλάδα (Κλίμακα ΚΕΕΦΥ). Στο: Μ. Ζαφειροπούλου, (Επιμ. Έκδ.). Δυνατότητες και δυσκολίες παιδιού και εφήβου. Γνωσιακές Συμπεριφοριστικές Προσεγγίσεις. Αθήνα: Πεδίο, 2012.
